«Мы хацелі патлумачыць студэнтам, што яны маюць права ўплываць на жыццё ўніверсітэта»
Шчырая размова з Сяргеем Зікрацкім.
СТУДЭНЦКАЯ ДУМКА
Сяргей Зікрацкі — адвакат, аказвае дапамогу па прававым суправаджэнні бізнесу. Але ў свае студэнцкія часы ён быў вядомы як актывіст, сябра Задзіночання беларускіх студэнтаў, чалец Рады ЗБС, журналіст «Студэнцкай думкі». Мы сустрэліся з Сяргеем, каб пагутарыць пра ягонае студэнцтва.
Пра Задзіночанне беларускіх студэнтаў
Як трапіў у ЗБС?
Гэта даволі выпадкова атрымалася. Я быў актыўным студэнтам і першапачаткова з’яўляўся сябрам арганізацыі «Беларуская асацыяцыя студэнтаў права», у якой былі выключна юрысты. Але адна з дзяўчат з гэтай арганізацыі таксама была сяброўкай ЗБС. Яна расказала, якая крутая арганізацыя, я зацікавіўся.
Спачатку гэта была пасіўная дзейнасць, наведваў розныя мерапрыемствы. Мяне вельмі ўразілі курсы беларускай мовы, якія штотыдзень праводзіў Вінцук Вячорка. Ну, а потым стаў больш актыўным, у пэўны перыяд з’яўляўся сябрам Рады і ўзначальваў праваабарончую камісію.
Спачатку гэта была пасіўная дзейнасць, наведваў розныя мерапрыемствы. Мяне вельмі ўразілі курсы беларускай мовы, якія штотыдзень праводзіў Вінцук Вячорка. Ну, а потым стаў больш актыўным, у пэўны перыяд з’яўляўся сябрам Рады і ўзначальваў праваабарончую камісію.
Уплыў арганізацыі
Уплыў, які меў ЗБС, залежаў ад універсітэта. У некаторых універсітэтах на некаторых факультэтах былі даволі значныя, буйныя суполкі і, канешне, яны мелі сур’ёзны ўплыў. Вось я зараз згадваю, напрыклад, медыцынскі ўніверсітэт, там у нас быў такі Андрэй Вітушка. І у іх была значная суполка, яны займаліся вельмі грунтоўнай дзейнасцю: працавалі над расійска-беларускім медыцынскім слоўнікам і г. д.
Дзейнасць у ЗБСе
Я даволі шчыльна займаўся кампаніяй супраць абавязковага размеркавання. Гэта быў перыяд, калі толькі ўвялі размеркаванне. Зараз нікога не здзіўляе абавязковае размеркаванне, усе да гэтага ставяцца абсалютна звыкла, і яно лічыцца нармальным.
Увялі спачатку пастановай Міністэрства адукацыі, потым — Савета міністраў (гэта ўсё было на ўзроўні міністэрства і ўрада). На сённяшні момант размеркаванне занатавана ў Кодэксе аб адукацыі.
Мы былі супраць гэтага, лічылі, што гэта парушэнне права на працу, таму што фактычна з’яўляецца прымусовай працай [Арт. 41 Канстытуцыі РБ. … Прымусовая праца забараняецца, акрамя работы або службы, якая вызначаецца прыгаворам суда або ў адпаведнасці з законам аб надзвычайным і ваенным становішчы — СД]. І ў нас была даволі буйная кампанія супраць: пікеты розныя, ездзілі па ўніверсітэтах, размаўлялі са студэнтамі, праводзілі сярод іх анкетаванні, каб даведацца пра іхні ўзровень ведаў у прававой галіне, ну і данесці веды аб правах, якія яны маюць у гэтай сітуацыі. Я тлумачыў, чаму гэта незаконна і якія правы маюць студэнты падчас размеркавання.
У нас была даволі вялікая кампанія па ліставанні з дзяржаўнмі органамі: мы ўзялі ўсе органы, якія маюць права звяртацца ў Канстытуцыйны суд, і накіроўвалі ім лісты з просьбай звярнуцца туды, каб суд прызнаў, што гэтая пастанова Савета міністраў і Міністэрства адукацыі супярэчыць Канстытуцыі. Спрабавалі даказаць міністэрствам, што гэта незаконна. Гэтая кампанія ладзілася ў 1998−99 гадах.
Акрамя гэтага ў нас была дзейнасць, звязаная са студэнцкім самакіраваннем. Мы ездзілі па ўніверсітэтах і распавядалі студэнтам, што такое самакіраванне, як было б здорава, калі б гэтае самакіраванне было ў іх ва ўніверсітэтах.
Увялі спачатку пастановай Міністэрства адукацыі, потым — Савета міністраў (гэта ўсё было на ўзроўні міністэрства і ўрада). На сённяшні момант размеркаванне занатавана ў Кодэксе аб адукацыі.
Мы былі супраць гэтага, лічылі, што гэта парушэнне права на працу, таму што фактычна з’яўляецца прымусовай працай [Арт. 41 Канстытуцыі РБ. … Прымусовая праца забараняецца, акрамя работы або службы, якая вызначаецца прыгаворам суда або ў адпаведнасці з законам аб надзвычайным і ваенным становішчы — СД]. І ў нас была даволі буйная кампанія супраць: пікеты розныя, ездзілі па ўніверсітэтах, размаўлялі са студэнтамі, праводзілі сярод іх анкетаванні, каб даведацца пра іхні ўзровень ведаў у прававой галіне, ну і данесці веды аб правах, якія яны маюць у гэтай сітуацыі. Я тлумачыў, чаму гэта незаконна і якія правы маюць студэнты падчас размеркавання.
У нас была даволі вялікая кампанія па ліставанні з дзяржаўнмі органамі: мы ўзялі ўсе органы, якія маюць права звяртацца ў Канстытуцыйны суд, і накіроўвалі ім лісты з просьбай звярнуцца туды, каб суд прызнаў, што гэтая пастанова Савета міністраў і Міністэрства адукацыі супярэчыць Канстытуцыі. Спрабавалі даказаць міністэрствам, што гэта незаконна. Гэтая кампанія ладзілася ў 1998−99 гадах.
Акрамя гэтага ў нас была дзейнасць, звязаная са студэнцкім самакіраваннем. Мы ездзілі па ўніверсітэтах і распавядалі студэнтам, што такое самакіраванне, як было б здорава, калі б гэтае самакіраванне было ў іх ва ўніверсітэтах.
Мы хацелі патлумачыць студэнтам, што яны маюць права ўплываць на жыццё ўніверсітэта ці хаця б свайго факультэта
Мы ездзілі па ўніверсітэтах і распавядалі студэнтам, што такое самакіраванне, як было б здорава, калі б гэтае самакіраванне было ў іх ва ўніверсітэтах. Мы хацелі патлумачыць студэнтам, што яны маюць права ўплываць на жыццё ўніверсітэта ці хаця б свайго факультэта. І што пэўную частку паўнамоцтваў, якія мае адміністрацыя ўніверсітэтаў, трэба перакласці на студэнцкае самакіраванне. І што пакуль гэта не стасуецца з дзеючым заканадаўствам, але, калі гэтыя суполкі самакіравання будуць у парадку, калі яны будуць актыўнымі і будуць рабіць нешта на карысць студэнтаў, тады да іх пачнуць прыслухоўвацца і пачнецца дыялог паміж імі і адміністрацыяй універсітэта.
Магчыма, адразу адміністрацыя перадасць частку сваіх паўнамоцтваў на добраахвотных пачатках, напрыклад, на арганізацыю быта студэнтаў, гэтаму студэнцкаму самакіраванню, ну, а потым гэта будзе не толькі добраахвотна, але замацавана на заканадаўчым узроўні. Яшчэ ідэя была ў тым, што рэктары мусяць выбірацца.Да нас нават прыязджалі замежныя студэнты, якія распавядалі, як студэнцкае самакіраванне ладзіцца ў іх. Мы паказвалі, як гэта крута, што гэта можна было б зрабіць і ў нашых, беларускіх універсітэтах.
Былі нейкія тусоўкі па інтарэсах, краязнаўчыя тусоўкі, ладзіліся паездкі з рознымі праграмамі, адукацыйныя летнікі. Выдавалася «Студдумка», друкаваліся розныя кніжкі.
Магчыма, адразу адміністрацыя перадасць частку сваіх паўнамоцтваў на добраахвотных пачатках, напрыклад, на арганізацыю быта студэнтаў, гэтаму студэнцкаму самакіраванню, ну, а потым гэта будзе не толькі добраахвотна, але замацавана на заканадаўчым узроўні. Яшчэ ідэя была ў тым, што рэктары мусяць выбірацца.Да нас нават прыязджалі замежныя студэнты, якія распавядалі, як студэнцкае самакіраванне ладзіцца ў іх. Мы паказвалі, як гэта крута, што гэта можна было б зрабіць і ў нашых, беларускіх універсітэтах.
Былі нейкія тусоўкі па інтарэсах, краязнаўчыя тусоўкі, ладзіліся паездкі з рознымі праграмамі, адукацыйныя летнікі. Выдавалася «Студдумка», друкаваліся розныя кніжкі.
Падтрымка сваіх сябраў
Канешне, кожны выпадак індывідуальны, і калі чалавек да нас прыходзіў, мы не маглі сказаць, што, калі іх адлічаць, мы гарантавана ўладкуем іх у замежныя ўніверсітэты. Але ў любым выпадку нашыя сябры заўсёды ведалі, што яны атрымаюць максімум ад таго, што мы ў стане зрабіць. Я асабіста ў кожным выпадку мог паехаць у любую кропку краіны, каб сустракацца [з адміністрацыяй — СД] і тлумачыць, што гэта незаконна.
Вось акрамя выпадаку ў Горках, памятаю, было здарэнне ў Брэсце, калі паднялі кошт навучання ва ўніверсітэце, прычым паднялі яго «заднім днём». То бок распачаўся другі семестр, і недзе ў лютым сказалі, што павышаецца кошт навучання ўжо за гэты семестр. І мы — я, яшчэ некалькі сябраў - ездзілі ў гэты ўніверсітэт. Проста так прыехалі, пайшлі адразу да рэктара, сказалі, што мы прыехалі ад ЗБСу і запыталіся, чаму яны незаконна паднялі кошт на навучанне. Мы ім паднялі такі вэрхал — яны пачалі падымаць дакументы.
Вось акрамя выпадаку ў Горках, памятаю, было здарэнне ў Брэсце, калі паднялі кошт навучання ва ўніверсітэце, прычым паднялі яго «заднім днём». То бок распачаўся другі семестр, і недзе ў лютым сказалі, што павышаецца кошт навучання ўжо за гэты семестр. І мы — я, яшчэ некалькі сябраў - ездзілі ў гэты ўніверсітэт. Проста так прыехалі, пайшлі адразу да рэктара, сказалі, што мы прыехалі ад ЗБСу і запыталіся, чаму яны незаконна паднялі кошт на навучанне. Мы ім паднялі такі вэрхал — яны пачалі падымаць дакументы.
Гэта быў той час, калі насамрэч з намі размаўлялі. Нас не выкідвалі з кабінета, не казалі: «Пайшлі вы. Хто вы такія?» Нас слухалі, нам спрабавалі патлумачыць
А мы адказвалі: «Слухайце, гэта абсалютна незаконна: паглядзіце дамову, дзе напісана, што нельга падняць гэтыя кошты, паглядзіце заканадаўства, дзе сказана, што нельга, каб на мінулы час распаўсюджваліся такія нормы». Яны спрабавалі нейкім чынам гэта апраўдаць, але не вельмі ўдала. І сказалі: «Не, мы нічога мяняць не будзем».
Але памянялі і гэты загад па павелічэнні коштаў навучання адмянілі. Прынамсі, палову года мы для студэнтаў адстаялі. Потым кошт павялічылі, але з наступнага семестра. І такіх выпадкаў было некалькі.
Але памянялі і гэты загад па павелічэнні коштаў навучання адмянілі. Прынамсі, палову года мы для студэнтаў адстаялі. Потым кошт павялічылі, але з наступнага семестра. І такіх выпадкаў было некалькі.
Калі мы ведалі, што нехта трапляе ў непрыемную сітуацыю, мы зрываліся і ехалі і, чым маглі, дапамагалі
Я — у юрыдычным плане, у нас была міжнародная камісія, якая мела стасункі з міжнароднымі арганізацыямі. Напрыклад, ЗБС быў [і з’яўляецца зараз — СД] асацыяваным сябрам Еўрапейскага студэнцкага звязу (ESU). Таму, калі ў нашых студэнтаў былі праблемы, міжнародная камісія звярталася і наўпрост да ўніверсітэтаў, і да студэнкіх арганізацый, і да ESU і казала, што «ў нашых студэнтаў ёсць праблема — якім чынам вы можаце дапамагчы?» І яны ў сваю чаргу шукалі месцы ва ўніверсітэтах, каб уладкаваць нашых студэнтаў. Выходзілі на свой афіцыйны ўзровень, спрабавалі дамагчыся, каб іхнія міністэрствы паўплывалі на нашыя, каб у нас адмянілі, напрыклад, нормы па размеркаванні.
Офіс Задзіночання
Гэта была трохпакаёвая кватэра на Дарашэвіча, дзе ладзіліся ўсе імпрэзы, дзе можна было прыйсці папрацаваць, адпачнуць. Калі пагутарыце з іншымі ЗБСаўцамі, яны вельмі добра будуць яе згадваць. У той час у ЗБСа была даволі вялікая бібліятэка з кніжкамі на беларускай, польскай, іншых мовах, можна было прыходзіць і браць кнігі. Інтэрнэт тады быў не вельмі распаўсюджаны, камп’ютараў было няшмат, і ў студэнтаў былі цяжкасці з інтэрнэтам. А ў ЗБСа ў вялікім пакоі стаяла пяць ці шэсць камп’ютараў, і студэнты маглі прыйсці і карыстацца імі.
Пра ціск
Ніколі асабіста на мяне ціску з боку ўніверсітэта не было. Мая дзейнасць там была ціхая, спакойная, і нікому да мяне не было справы. На іншых так: ціснулі, спрабавалі выключаць, выклікалі да дэкана і казалі, што лепш гэтым не займацца. Можа быць, мне пашасціла. Фактычна, гэтыя хлопцы з Горак — адзіны выпадак, калі людзей выключылі толькі за тое, што яны былі ЗБСаўцамі.
Канешне, паколькі ўсе былі актыўныя, частка сябраў была ў палітычных ці каляпалітычных арганізацыях. І часцей за ўсё выключалі за ўдзел у мітынгах, дэманстрацыях, акцыях. Мы іх падтрымлівалі і спрабавалі знайсці далейшае месца навучання, але казаць, што іх выключылі менавіта за тое, што яны былі ў ЗБСе, — не. Ну і ў прынцыпе Задзіночанне — гэта была [і ёсць — СД] непалітычная арганізацыя.
Канешне, паколькі ўсе былі актыўныя, частка сябраў была ў палітычных ці каляпалітычных арганізацыях. І часцей за ўсё выключалі за ўдзел у мітынгах, дэманстрацыях, акцыях. Мы іх падтрымлівалі і спрабавалі знайсці далейшае месца навучання, але казаць, што іх выключылі менавіта за тое, што яны былі ў ЗБСе, — не. Ну і ў прынцыпе Задзіночанне — гэта была [і ёсць — СД] непалітычная арганізацыя.
І само па сабе ЗБС ніколі не прапагандавала ніякіх палітычных лозунгаў, гэта згуртаванне актыўных студэнтаў, якім цікава рабіць праекты як студэнтам і працаваць са студэнтамі.
Пасля ліквідацыі ЗБС
Атрымалася так, што маё сяброўства ў ЗБСе скончылася з ліквідацыяй юрыдычнай асобы. Я сышоў, але яшчэ пэўны час была іншая каманда, якая працягвала дзейнасць.
На той момант, да і на сённяшні таксама, юрыдычная асоба не з’яўляецца неабходнасцю. Ну ліквідавалі і ліквідавалі. Так, статуса афіцыйнага не было, але Задзіночанне засталося.
На той момант, да і на сённяшні таксама, юрыдычная асоба не з’яўляецца неабходнасцю. Ну ліквідавалі і ліквідавалі. Так, статуса афіцыйнага не было, але Задзіночанне засталося.
Офіс быў? Быў. Студэнты, якія тусаваліся былі? Былі. Тая дзейнасць, якую мы ладзілі: сустрэчы са студэнтамі, з вядомымі людзьмі, летнікі, паездкі, канцэрты — гэта ўсё не патрабавала юрыдычнай асобы. Таму студэнты засталіся, каманда засталася, і ЗБС працягваў існаваць.
Маё студэнцкае жыццё скончылася, і даволі хутка пачалося сталае жыццё: праца, сям’я, дзеці, таму я ўжо не назіраў, што адбываецца з арганізацыяй. З камандай, якая была са мной, мы падтрымліваем стасункі і па сённяшні дзень, ведаем, хто чым займаецца, проста праз тое, што шмат часу праводзілі разам і сябравалі. А што там, з тым ЗБСам…
[Арганізацыя была адноўлена ў 2016 годзе. Падзрабязней пра Задзіночанне беларускіх студэнтаў можа пачытаць на сайце, а таксама ў сацыяльных сетках — СД].
[Арганізацыя была адноўлена ў 2016 годзе. Падзрабязней пра Задзіночанне беларускіх студэнтаў можа пачытаць на сайце, а таксама ў сацыяльных сетках — СД].
Пра Студэнцкую думку
Ідэя часопіса
На той момант увогуле не было ніякіх студэнцкіх медыя, беларускамоўных медыя таксама было няшмат. І галоўная ідэя «Студдумкі» была ў тым, каб ствараць матэрыялы, якія былі б цікавыя для студэнтаў. І каб студэнты, чытаючы гэтыя матэрыялы на беларускай мове, разумелі, што мова не нешта вясковае, на ёй можна размаўляць студэнтам, карыстацца ў штодзёным жыцці, а пра сучасныя праблемы моладзі — удзаемаадносіны паміж паламі, музыка, універсітэцкае жыццё, мода — можна пісаць на беларускай мове.
На мэце было ахапіць як мага больш студэнтаў — і таму пісалі абсалютна на ўсе тэмы. Калі б мы хацелі гэта зрабіць для сваёй тусоўкі, для актывістаў, тэмы былі б больш вузкія: навучанне за мяжой, якія-небудзь праграмы, больш пісалі б пра ЗБС, але мы ад гэтага адышлі. Мы арыентаваліся на шырокае кола людзей: казалі пра музыку, пра сэкс, пра культурныя праграмы, пра псіхалогію ўзаемаадносін — абсалютна шарокае кола тэм, каб кожны студэнт мог у любым нумары знайсці тое, што яго цікавіла.
Ці быў фідбэк, ці нешта мянялася? Я думаю, што так. «Студэнцкая думка» разыходзілася шырока, яе чыталі, і, я спадзяюся, некаму гэта было карысна. Такіх канкрэтных кейсаў, каб нехта прыйшоў і сказаў, што «прачытаў нешта ў „Студдумцы“ і абараніў свае правы, і дзякуй вам» — такога не памятаю. Я проста спадзяюся, што карысць была.
На мэце было ахапіць як мага больш студэнтаў — і таму пісалі абсалютна на ўсе тэмы. Калі б мы хацелі гэта зрабіць для сваёй тусоўкі, для актывістаў, тэмы былі б больш вузкія: навучанне за мяжой, якія-небудзь праграмы, больш пісалі б пра ЗБС, але мы ад гэтага адышлі. Мы арыентаваліся на шырокае кола людзей: казалі пра музыку, пра сэкс, пра культурныя праграмы, пра псіхалогію ўзаемаадносін — абсалютна шарокае кола тэм, каб кожны студэнт мог у любым нумары знайсці тое, што яго цікавіла.
Ці быў фідбэк, ці нешта мянялася? Я думаю, што так. «Студэнцкая думка» разыходзілася шырока, яе чыталі, і, я спадзяюся, некаму гэта было карысна. Такіх канкрэтных кейсаў, каб нехта прыйшоў і сказаў, што «прачытаў нешта ў „Студдумцы“ і абараніў свае правы, і дзякуй вам» — такога не памятаю. Я проста спадзяюся, што карысць была.
Пра рэгістрацыю і не толькі
Напачатку гэта быў самвыдат, а потым — афіцыйна зарэгістраванае выданне. Распачыналася ўсё як праект ЗБС, вось Ірына Віданава, галоўны рэдактар «Студдумкі», уваходзіла ў Раду ЗБС, дзе я таксама быў.
Але потым вырашылі да гэтага падысці больш сур’ёзна і зарэгістравалі «СД» ў Міністэрстве інфармацыі як афіцыйны часопіс, зрабілі афіцыйную юрасобу. ЗБС тады было грамадскае аб’яднанне, якое не мела права займацца гаспадарчай дзейнасцю па выданні часопіса і яго продажы. А каб прадавацца ў шапіках Белсаюздруку, нам трэба было выдаваць «СД» афіцыйна. Таму зарэгістравалі юрыдычную асобу, рэдакцыю часопіса, сам часопіс. Я тады гэтым займаўся. Так, 13 красавіка 1999 году мы афіцыйна зарэгістравалі «Студдумку». З таго моманту друкаваліся ў друкарні і афіцыйна распаўсюджваліся.
Але потым вырашылі да гэтага падысці больш сур’ёзна і зарэгістравалі «СД» ў Міністэрстве інфармацыі як афіцыйны часопіс, зрабілі афіцыйную юрасобу. ЗБС тады было грамадскае аб’яднанне, якое не мела права займацца гаспадарчай дзейнасцю па выданні часопіса і яго продажы. А каб прадавацца ў шапіках Белсаюздруку, нам трэба было выдаваць «СД» афіцыйна. Таму зарэгістравалі юрыдычную асобу, рэдакцыю часопіса, сам часопіс. Я тады гэтым займаўся. Так, 13 красавіка 1999 году мы афіцыйна зарэгістравалі «Студдумку». З таго моманту друкаваліся ў друкарні і афіцыйна распаўсюджваліся.
Які правапіс абраць?
Заўсёды было пытанне: пісаць на наркамаўцы альбо на тарашкевіцы. Вырашылі, што будзем на тарашкевіцы. Гэта была прынцыповая пазіцыя. У нас быў карэктар, які выпраўляў тэксты, бо валоданне беларускай мовай было не заўсёды дасканалае, а тым больш тарашкевіцай.
У адным з нумароў быў нават артыкул пра лацініцу (бо ёсць жа магчымасць пісаць на беларускай мове лацінкай), і там было напісана, як гэта рабіць.
У адным з нумароў быў нават артыкул пра лацініцу (бо ёсць жа магчымасць пісаць на беларускай мове лацінкай), і там было напісана, як гэта рабіць.
Дзейнасць у СД
Маёй задачай у «Студдумцы» было пісаць артыкулы, а таксама займацца юрыдычным суправаджэннем дзейнасці часопіса: зарэгістраваць юрасобу, зарэгістраваць сродак масавай інфармацыі. А ўжо канцэпцыя была Віданавай.
Над вокладкай яна працавала разам з дызайнерам, яны спрабавалі ўнесці нешта цікавае. За гэты перыяд некалькі дызайнераў памянялася, і кожны з іх прыходзіў са сваім бачаннем. Вокладкі былі смелыя, так. Я ўжо казаў, што мы хацелі быць выклікам, быць блізкімі ды студэнтаў, каб яны бачылі і казалі: «Ваў, гэта крута, я вазьму гэта пачытаць!» Паколькі ніхто больш такога не рабіў, мы адышлі ад фармату. Тое, што прызвычаіліся бачыць, звычайныя часопісы з сумнымі вокладкамі - гэтага не было. А Ірына шмат ездзіла па свеце, яна бачыла, як гэта робіцца ў Еўропе, спрабавала знайсці нешта цікавае.
Над вокладкай яна працавала разам з дызайнерам, яны спрабавалі ўнесці нешта цікавае. За гэты перыяд некалькі дызайнераў памянялася, і кожны з іх прыходзіў са сваім бачаннем. Вокладкі былі смелыя, так. Я ўжо казаў, што мы хацелі быць выклікам, быць блізкімі ды студэнтаў, каб яны бачылі і казалі: «Ваў, гэта крута, я вазьму гэта пачытаць!» Паколькі ніхто больш такога не рабіў, мы адышлі ад фармату. Тое, што прызвычаіліся бачыць, звычайныя часопісы з сумнымі вокладкамі - гэтага не было. А Ірына шмат ездзіла па свеце, яна бачыла, як гэта робіцца ў Еўропе, спрабавала знайсці нешта цікавае.
Асабістае стаўленне
Самага любімага нумара няма, усе любімыя. Калі выходзіў першы артыкул, вельмі хваляваўся. У першым нумары пасля перавыпуску мяне не было, але ўжо ў наступным быў мой тэкст. І, канешне, вельмі хваляваўся, бо гэта быў мой першы досвед у напісанні артыкулаў. Як гэта будзе, як напісаць, пра што? Ірына, вядома, дапамагала, раіла, што і як лепей зрабіць.
Потым, калі я аддаў тэкст, калі ён вычытаўся, калі ўсё ўжо было змакетавана, хацелася, каб «Студдумка» хутчэй выйшла, каб яе пабачыць. Вось тады хваляваўся. А ўжо наступныя артыкулы былі больш буднічныя. Тэма ёсць — абмеркавалі, напісаў, аддаў. Канешне, хочацца, каб хутчэй выйшаў нумар, але вось такога хвалявання, як з першым артыкулам, больш не было.
Потым, калі я аддаў тэкст, калі ён вычытаўся, калі ўсё ўжо было змакетавана, хацелася, каб «Студдумка» хутчэй выйшла, каб яе пабачыць. Вось тады хваляваўся. А ўжо наступныя артыкулы былі больш буднічныя. Тэма ёсць — абмеркавалі, напісаў, аддаў. Канешне, хочацца, каб хутчэй выйшаў нумар, але вось такога хвалявання, як з першым артыкулам, больш не было.
Крыху пра грошы
Артыкулы пісаліся на валанцёрскіх пачатках, і я думаю, што ўсе астатнія (дызайнеры, вярстальшчыкі і г. д.) былі таксама валанцёры. Таму што знайсці грошы на паперу і на друк ужо складана.
Збольшага «Студдумка» — гэта ідэйны праект, і ўсе, хто там працаваў, працавалі за ідэю.
Заняпад СД
«Студдумка» нядоўга праіснавала, галоўная праблема была ў тым, што ЗБС ліквідавалі ў 2001 годзе. Пэўны час пасля ліквідацыі мы працягвалі выдаваць часопіс, але было адкрытым пытанне: ці законна гэта? Праз некаторы час былі вымушаны спыніць выданне.
Тут было дзве падставы: па-першае, ліквідацыя ЗБСа, і, адпаведна, паўлегальны статус «Студдумкі», а па-другое, каманда, якая працавала над «Студдумкай», ужо вырасла. Вырасла са студэнцтва і з самога праекта. І каманда «СД» проста перафарматавалася і выйшла з іншым праектам. Напрыклад, сённяшні citydog. by распачыналі тыя, хто займаўся «Студдумкай», і дагэтуль частка каманды citydog — гэта тыя, хто працаваў у «СД».
Тут было дзве падставы: па-першае, ліквідацыя ЗБСа, і, адпаведна, паўлегальны статус «Студдумкі», а па-другое, каманда, якая працавала над «Студдумкай», ужо вырасла. Вырасла са студэнцтва і з самога праекта. І каманда «СД» проста перафарматавалася і выйшла з іншым праектам. Напрыклад, сённяшні citydog. by распачыналі тыя, хто займаўся «Студдумкай», і дагэтуль частка каманды citydog — гэта тыя, хто працаваў у «СД».
Тады атрымалася, што ніхто не падхапіў «Студдумку», а тыя, хто ёй займаўся, перайшлі ў іншыя медыя.
Што рабіць студэнтам з размеркаваннем?
Што рабіць? Я лічу, што трэба змагацца. У той момант, калі гэта ўсё пачыналася, як я ўжо казаў, была пастанова Савета міністраў і Міністэрства адукацыі - гэта былі падзаконныя акты, якія супярэчылі Канстытуцыі. На сённяшні момант размеркаванне ўзаконена — гэта ёсць у Кодэксе аб адукацыі. Але ў любым выпадку я лічу, што гэта парушае Канстытуцыю, паколькі ў ёй забаронена прымусовая праца. Калі за студэнта вырашаюць, дзе ён будзе працаваць, і калі ён вымушаны сплаціць пэўную суму грошаў, калі не прыязджае на месца размеркавання, то гэта ёсць парушэнне, гэта супярэчыць Канстытуцыі.
Таму трэба змагацца: пісаць лісты ў дзяржаўныя органы і казаць, што гэта супярэчыць Канстытуцыі - гэта раз; ладзіць кампаніі, пікеты, зноўку казаць, што гэта супярэчыць закону, што мы за вольную працу — гэта два; самая экстрэмальная прапанова — не ехаць па размеркаванні і ўжо калі будуць спаганяць грошы, распачынаць кампанію і казаць, што гэта супярэчыць Канстытуцыі.
Апошняе даволі складана, таму што хутчэй за ўсё суд будзе прымаць рашэнне ў адпаведнасці з Кодэксам аб адукацыі, і гэта азначае, што грошы трэба будзе сплаціць. Але атрымаецца гучная справа.
Тут пытанне да таго, як у дэмакратычных краінах змяняецца заканадаўства. Там яно змяняецца такім чынам: нехта выступае супраць якога-небудзь закона і пачынае не выконваць яго. Суды выносяць рашэнне на карысць закона, але, калі такіх выпадкаў будзе шмат і калі гэтыя выпадкі будуць агучвацца, то стане зразумела, што закон няправільны. І гэта прымусіць парламент, органы выканаўчай улады гэты закон мяняць.
Тут пытанне да таго, як у дэмакратычных краінах змяняецца заканадаўства. Там яно змяняецца такім чынам: нехта выступае супраць якога-небудзь закона і пачынае не выконваць яго. Суды выносяць рашэнне на карысць закона, але, калі такіх выпадкаў будзе шмат і калі гэтыя выпадкі будуць агучвацца, то стане зразумела, што закон няправільны. І гэта прымусіць парламент, органы выканаўчай улады гэты закон мяняць.
Так робіцца ў цывілізаваным дэмакратычным грамадстве. Наколькі гэта спрацуе ў нас, я дакладна сказаць не магу.
Калі нашыя дэпутаты будуць глядзець, як супраць студэнтаў выносяцца рашэнні, па якіх яны мусяць сплаціць грошы, ці здолеюць яны зразумець, што гэта няправільна і адмяніць гэты закон, я не ведаю. У мяне адчуванне, што на сённяшні момант гэта наўрад ці атрымаецца. Але трэба тлумачыць студэнтам, што гэта няправільна. Можа, сённяшнія студэнты праз пэўны час стануць дзяржаўнымі службоўцамі і тады пачнуць гэта ўсё прасоўваць.
Што рабіць студэнту, якога адлічваюць?
Я лічу, што ў любым выпадку адлічэнне трэба абскарджваць. Пісаць скаргу ў Міністэрства адукацыі, каб яны адмянілі загад універсітэта, потым ісці ў суд і ўжо там даводзіць, што загад абсалютна незаконны. Змагацца, даказваць, звяртаць на гэта ўвагу іншых студэнтаў, медыя. Тады што-небудзь зробіцца. Глядзіце: калі адлічыць дваццаць студэнтаў, і з гэтых дваццаці толькі адзін будзе абскарджваць — гэта пэўны сігнал для тых, хто адлічвае, бо можна выключаць і нічога не будзе.
А калі адлічыць дзесяць студэнтаў, і кожны з іх будзе настойліва абскарджваць і ў Міністэрстве адукацыі, і ў судзе, і СМІ пра гэта будуць пісаць, і міжнародныя студэнцкія арганізацыі будуць рэагаваць — тады, можа быць, на адзінаццаты выпадак універсітэт падумае: а ці мае сэнс выключаць студэнта?
Выпадкаў, каб аднаўлялі, не было, і, хутчэй за ўсё, не будзе, таму што прызнаць сваю памылку і адкатаць назад — складана. Але гэтымі абскарджаннямі і актыўнымі дзеяннямі тыя, каго адлічылі, хутчэй за ўсё, вырашаюць не сваю праблему — яны працуюць на будучыню іншых студэнтаў. Бо тады могуць задумацца ў адміністрацыі, ці адлічваць іх. Калі ўсе будуць сядзець ціхенька і маўчаць, тады будуць адлічваць надалей. А калі ўсе разам будуць гэтаму супрацьстаяць, тады не будуць.
А калі адлічыць дзесяць студэнтаў, і кожны з іх будзе настойліва абскарджваць і ў Міністэрстве адукацыі, і ў судзе, і СМІ пра гэта будуць пісаць, і міжнародныя студэнцкія арганізацыі будуць рэагаваць — тады, можа быць, на адзінаццаты выпадак універсітэт падумае: а ці мае сэнс выключаць студэнта?
Выпадкаў, каб аднаўлялі, не было, і, хутчэй за ўсё, не будзе, таму што прызнаць сваю памылку і адкатаць назад — складана. Але гэтымі абскарджаннямі і актыўнымі дзеяннямі тыя, каго адлічылі, хутчэй за ўсё, вырашаюць не сваю праблему — яны працуюць на будучыню іншых студэнтаў. Бо тады могуць задумацца ў адміністрацыі, ці адлічваць іх. Калі ўсе будуць сядзець ціхенька і маўчаць, тады будуць адлічваць надалей. А калі ўсе разам будуць гэтаму супрацьстаяць, тады не будуць.
Калі ўсе будуць сядзець ціхенька і маўчаць, тады будуць адлічваць надалей. А калі ўсе разам будуць гэтаму супрацьстаяць, тады не будуць.
Таму нават калі не аднавілі - гэта не значыць, што быў нулявы вынік. Я лічу, нягледзячы на тое, што не заўсёды бачныя вынікі, якія можна памацаць і сказаць, чаго мы дасягнулі, галоўны вынік ў тым, што ў будучыні падобныя дзеянні проста не адбудуцца.
Што можна пажадаць сучасным студэнтам? Тут нічога не пажадаеш. Моладзь — яна заўсёды актыўная. Заставацца сабой, быць актыўнымі, змагацца за свае правы. Я заўсёды гляджу на ўсё з аптымізмам і ўпэўнены, што далей будзе лепей.
